بیماری‌های سطوح بیرونی چشم معمولا در اثر عوامل محیطی خارج چشمی ایجاد می‌شوند. بعضی از آنها با درمان‌های خانگی برطرف می‌شوند ولی بعضی دیگر جزو اورژانس‌های چشم‌پزشکی هستند، بنابراین شناخت علایم این بیماری‌ها و درمان به‌موقع آنها مهم است. در «درمانگاه چشم» این هفته به چند بیماری سطحی و شایع کره چشم (ابتدا در سطح ملتحمه و سپس در سطح پلک) اشاره خواهم کرد.
ناخنک: یکی از بیماری‌های ملتحمه چشم که تقریبا بیماری بی‌خطری هم هست، ناخنک چشم است. این بیماری را در افرادی که همیشه در معرض نور آفتاب هستند و در فضای باز مثل دشت، دریا، کوه و... رفت و آمد می‌کنند یا در شیشه‌گری در معرض اجاق‌های دودی یا در گرما و سرمای شدید کار می‌کنند، زیاد مشاهده می‌کنیم. ولی مهم‌ترین علت بروز آن اشعه ماورای‌بنفش است. در بیماری ناخنک بافت اضافی روی ملتحمه چشم ایجاد می‌شود. توده سفید رنگ و برجسته است و چون اشک به خوبی روی آن قرار نمی‌گیرد به مرور دچار خراش، التهاب و قرمزی می‌شود. در همین مرحله، درمان باید آغاز تا از سفت شدن بافت و پیشروی آن به سوی قرنیه جلوگیری شود. قرنیه بخش شفاف چشم است و اگر ضایعه گوشتی قرمز رنگ روی قرنیه را بپوشاند، شکل نازیبایی ایجاد می‌کند. ابتدا مشکل آستیگمات برای بیمار بوجود می‌آید ولی بعدها و با رشد بیشتر ناخنک روی قرنیه جلوی بینایی گرفته می‌شود. درمان ناخنک‌هایی که بزرگ هستند و سطح قرنیه را می‌پوشانند جراحی است ولی مشکلی که بعد جراحی وجود دارد، عود ناخنک است. به دلیل احتمال بالای عود معمولا سعی می‌کنند تا وقتی ناخنک مشکلی ایجاد نکرده به آن دست نزنند ولی در مواقعی که رشد ناخنک پیشرونده است با عمل جراحی ناخنک را از چشم خارج می‌کنند در این عمل مقداری از بافت ملتحمه حدود 4-3 میلی‌متر از جایی دیگر برداشته شده و به محل ناخنک پیوند زده می‌شود. ماده شیمیایی به نام میتومایسین وجود دارد که بعد از جراحی به محل ناخنک زده می‌شود تا از عود جلوگیری کند ولی احتمال عود همیشه وجود دارد.
خشکی چشم: اشک انسان از 3 لایه موسین، چربی و آب تشکیل شده است. وجود اشک در چشم انسان ضروری است. وقتی کسی سرما می‌خورد، بخش آبکی اشک کاهش می‌یابد، در آلرژی‌ها، ترشح موسین کمتر می‌شود، در بیماری‌های ضعف سیستم ایمنی چربی اشک کاهش می‌یابد. کاهش هر کدام از اجزای اشک باعث خشکی چشم می‌شود. علامت خشکی چشم سوزش است. سوزش باعث می‌شود به مغز پیامی برسد که داخل چشم کمبود اشک وجود دارد و ترشح اشک زیاد می‌شود. به همین دلیل بیماران با شکایت ترشح زیاد اشک مراجعه می‌کنند. ولی اشک تحریکی که در اثر تحریک یک عامل خارجی ترشح می‌شود مربوط به ماده آبکی و حاوی آنزیم و مواد اسیدی و شوینده است و مقدار زیاد آن باعث سوزش و ناراحتی و حتی می‌تواند باعث زخم پوست اطراف چشم شود. بدن انسان نیاز به اشک با لطافت مناسب و با ترکیب متناسبی از 3 ماده سازنده آن دارد. درست است که اشک بخشی از سیستم دفاعی چشم است ولی این در صورتی است که موقت باشد نه دائمی. مثلا در اثر وارد شدن گردوخاک دورن چشم ترشح شده باشد.
بیش از 90 درصد از علت خشکی چشم مربوط به سالمندان است. البته مصرف بعضی از داروها و بیماری‌ها نیز باعث خشکی چشم می‌شود. امروزه قطره‌های اشک مصنوعی وجود دارند که مانند اشک طبیعی عمل می‌کنند و باعث برطرف شدن خشکی چشم می‌شوند.
آلرژی فصلی که در اثر گرده گل و یونجه و... در فضا پخش می‌شود، نیز باعث آبریزش می‌شوند. طول مدت آلرژی‌های فصلی معمولا 7-5 سال و هر سال یکی- دو بار در بیماران به شکل شدید بروز می‌کند. دوره شدید بیماری، اغلب یکی- دو هفته طول می‌کشد ولی به مرور و با گذشت زمان خودبه‌خود بهتر می‌شود. آبریزش و خارش شدید می‌تواند باعث آسیب به بافت قرنیه و ایجاد بیماری قوز قرنیه شود. البته این بیماری ارثی و ژنتیکی است ولی در افرادی که آلرژی شدید و خارش زیاد دارند، قوز قرنیه مشاهده می‌شود. توصیه این است که بیماران حتما برای درمان به پزشک مراجعه کنند و منتظر بهبود خودبه‌خودی نباشند.
زخم قرنیه: یکی از عوامل مهم زخم قرنیه استفاده از لنز تماسی است به‌خصوص افرادی که برای زیبایی از لنز رنگی استفاده می‌کنند. گذاشتن لنز اصلا توصیه نمی‌شود حتی لنز طبی مگر در مواقع ضروری. قرنیه انسان بافت بی‌دفاعی است چون رگ خونی و تغذیه‌کننده بافتی ندارد و هر آسیبی می‌تواند خیلی زود باعث از بین رفتن بافت قرنیه شود. لنز اکسیژن‌رسانی به بخشی از قرنیه را مختل می‌کند همچنین ممکن است باعث احتباس مواد آلوده زیر لنز شود. زخم قرنیه بسیار خطرناک است همه کسانی که لنز استفاده می‌کنند در صورتی که علائمی مانند درد، قرمزی یا احساس وجود جسم خارجی مانند مو داخل چشم داشتند حتما باید در اولین فرصت به بخش اورژانس چشم‌پزشکی مراجعه کنند به هیچ‌وجه صبر نکنند که فردا یا پس فردا به پزشک خودشان مراجعه کنند. اگر میکروب وارد قرنیه شود می‌تواند در عرض 4 ساعت قرنیه را سوراخ کند. هیچ‌مداوای خانگی برای این بیماری خطرناک وجود ندارد.
